މުސްލިމު ސައިންސުދާނުން - 03
أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ اَلْحَاسِبُ
(212-830)
އަޙުމަދު ފަހުމީ ދީދީ
ތަޢާރުފު
أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ އަކީ، ހިސާބު ޢިލްމު ގެ މާހިރެކެވެ. އޭނާ މި ޢީލްމަށް މުހިންމު ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި އެވެ.
ޙަޔާތުގެކުރީކޮޅާއި ތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތު
أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ އަކީ، އީރާނުގެ ބޭފުޅެކެވެ. ބަޣުދާދުގެ ޢިލްމާއި ހުނަރުވެރިކަން ދެކެވަޑައިގެން އޭނާ އެ ރަށުގައި ވަޒަންވެރިވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެއީ ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދުގެ ޒަމާނެވެ. ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދުގެ ޒަމާނުގައި أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ އަށް ޢިއްޒަތާއި ޝަރަފު ލިބިވަޑައިގަތެވެ. ޚަލީފާ މައުމޫނު ގެ ދައުރު ވެސް އޭނާ ދެކެވަޑައިގަތެވެ.
اَلْحَاسِبُ ގެ މާނައަކީ، ހިސާބުކުރާ މީހާ އެވެ. މި ނަން އޭނާ އަށް ދެވިފައިވަނީ، ހިސާބު ޢިލްމަށް އޭނާ މޮޅުކަމުންނެވެ.
ޢިލްމީ ޚިދުމަތްތައް
أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ އަކީ ، ހިސާބު ޢިލްމު ގެ މާހިރެކެވެ. މި ފަންނުގައި އެނާ ކިތަންމެ ކަމެއް އަލަށް އީޖާދު ކުރެއްވި އެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި عِلْمُ الْمُثَلَّثُ ނުވަތަ TRIGONOMETRY ގެ މައްޗަށް ތަޙްޤީޤު ކުރައްވައި زَاوِيَة (އެންގަލް) ގެ މަޝްހޫރު ހަ ބޭސް ގެ فَصْلُ الْجُيُوبِ((COTENGENT ގެ މަގުތައް އީޖާދު ކުރެއްވި ޢިލްމުވެރިޔަކީ މީނާ އެވެ.
ޓުރައިގޮނޮމެޓްރީގެ قَاطِعُ (SECANT) ހޯއްދަވައި ، މި ޢިލްމަށް އިތުރު ކުރެއްވި، ޢިލްމުވެރިޔަކީ ވެސް މީނާ އެވެ. ހިސާބު ޢިލްމަށް أَحْمَدُ عَبْدُاللهِ ކޮށްދެއްވި ޚިދުމަތުގެ ތެރޭގައި ޓުރައިގޮނޮމެޓްރިކަލް ޓޭބަލްސު ހިމެނެ އެވެ. މި ތާވަލުތައް ތައްޔާރު ކުރައްވާފައި ވަނީ، ވަރަށް ބޮޑަށް ތަޙްޤީޤު ކުރެއްވުމަށްފަހުގަ އެވެ. މި ދެންނެވި ތާވަލުތަކަކީ ، މިއަދު ވެސް އިންޖިނިއަރިން ގައި ބޭނުން ކުރެވޭ ތާވަލުތަކެކެވެ.
عَبْدُالْمَالِكُ اْلأَصْمَعِي
(213-831 ނުވަތަ 828)
ތަޢާރުފު
عَبْدُالْمَالِكُ އަކީ، ބައޮލޮޖީ އަށް ޝައުޤުވެރިވެ ވަޑައިގަތް ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ބައޮލޮޖީގެ މުހިންމު ގޮތްޕެއް ކަމުގައިވާ ޒޫލޮޖީއަށް عَبْدُالْمَالِكُ ޚާއްޞަ ޝައުޤެއް ބެހެއްޓެވި އެވެ. މީނާގެ ނަންފުޅު أَبُو سَعِيْدُ عَبْدُالْمَالِكُ اْلأَصْمَعِي މި ގޮތަށް ވެސް އައިސްފައި ވެ އެވެ.
ޙަޔާތުގެ ކުރީކޮޅާއި ތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތު
މީނާ އަކީ، ބަޞަރާގެ ވަޒަންވެރިއެކެވެ. ފަށާ ތަޢުލީމު ޙާޞިލް ކުރެއްވީ ބަޞަރާގަ އެވެ. އެއަށްފަހު ބަޣުދާދުގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގެން ޢިލްމީ މައިދާނުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަތެވެ. އޭނާ އަކީ، ޢިލްމަށް ޝައުޤުވެރިކަން ހުރި، ޅެންވެރިކަމަށް އަރާ ހުންނެވި، އަދީބެއް ވެސް މެ އެވެ. މި ފުރިހަމަ އިންސާނާ ހާރޫނުއްރަޝީދު އާއި މައުމޫނުއްރަޝީދު އާ ދެ ޚަލީފާއިންގެ ދައުރު ވެސް ދެކެވަޑައިގެންނެވި އެވެ. ނަމަވެސް ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރާ ގުޅުމެއް ނުބަހައްޓަވަ އެވެ.
ޢިލްމީ ޚިދުމަތްތައް
عَبْدُالْمَالِكُ އަކީ، ހިސާބު ޢިލްމުގެ ވެސް މާހިރެކެވެ. ނަމަވެސް އޭނާ ބޮޑަށް ޝައުޤުވެރިވެ ވަޑައިގަތީ ބައޮލޮޖީއަށެވެ. މީނާ ޢިލްމުލް ޙައިވާނާތު - zoology ގެ މައްޗަށް ފުންކޮށް ތަޙްޤީޤު ކުރެއްވި އެވެ. މީނާގެ ތަޙްޤީޤުތައް ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ތަރުތީބު ކުރެއްވި އެވެ. عَبْدُالْمَالِكُ މި ޢިލްމުގެ ފަސް ފޮތް ލިޔުއްވި އެވެ. 1- كِتَابُ الْخَيْلِ މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ، އަހާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.
2- كِتَابُ الْأِبِلِ މިފޮތް ލިތުއްވާފައިވަނީ ޖަމަލާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.
3- كِتَابُ الشَّاةِ މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ ބަކަރިއާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.
4- كِتَابُ الْوُحُوْشِ މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ ވަޙްޝީ ޖަނަވަރާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.
5- خَلْقُ الْأِنْسَانِ މިފޮތް ލިޔުއްވާފައިވަނީ އިންސާނާއާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.
أَصْمَعِي މި ފޮތުގައި ހުރިހާ ޙައިވާނުންގެ ޚާއްޞިއްޔަތާއި އާދަ އާއި ގޮތްތަކާއި އެ ތަކެއްޗާބެހޭ ތަފާތު މަޢުލޫމާތު ބަޔާން ކުރައްވައިފައި ވެ އެވެ.
މަތީގައި ބަޔާންކުރެވުނު ފޮތްފޮތަކީ، މުޅި ދުނިޔޭގައި ވެސް މި ފަންނުގައި ލިޔެވުނު އެންމެ ފުރަތަމަ ފޮތްތައް ކަމުގައި ބެލެވެ އެވެ. ޔޫރަޕުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ގާތުގައި މި ފޮތްތައް ވަރަށް މަޤްބޫލުވި އެވެ. (ނުނިމޭ)