"ކޯރޯ" (Koro) މިއީ ދާދި ފަހަކާ ޖެހެންދެން ވަކި ބަހެއްގެ ގޮތުގައި ބަހަވީ ޢިލްމުވެރިންނަށް ފާހަގަކުރެވިފައި ވާ ކަން އެނގިފައިވާ ބަހެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިހާރު އެއީ ދުނިޔޭގައި މިހައިތަނަށް ފާހަގަކުރެވިފައިވާ ބަސްތަކުގެ ލިސްޓަށް އެންމެ ފަހުން އިތުރުވީ ކަން އެނގިފައިވާ ބަހެވެ.
" ... ޅާނ --- ބު --- ވަނީ --- ފައި --- ގާ، ޏަމް --- ޏަމް --- ބިން --- ނަ --- ނީ، ޑަ --- ބިޔާ --- ހުރީ --- ބިން --- މަ --- ތީ ---ގައި ..."
މިއަދު ކޮންމެ މަޔަކާއި ކޮންމެ ބަފަޔަކު ނުވަތަ ކޮންމެ ބެލެނިވެރިޔެއްގެ ވެސް އުންމީދަކީ އެ ބަޔެއްގެ ދަރިން ތަޢުލީމީ ގޮތުން މޮޅު ދަރިންތަކަކަށް ހެދުމެވެ. ކިތަންމެ ބޮޑު ހޭދައެއް ކޮށްގެން ކިތަންމެ ބޮޑު ބުރައެއް އުފުއްލައިގެން ވިޔަސްވެހެވެ. މިއީ ދިވެހީން ތަޢުލީމަށް ލޯބިކުރާ މިންވަރުގެ މަތިވެރިކަން ހާމަކޮށްދޭ ކަމެކެވެ.
1960ގެ ކުރީކޮޅު ރާއްޖެއަށް އިނގިރޭސި ތަޢުލީމު ތަޢާރުފުވުމާއެކު، ދިވެހި ބަހަކީ މުހިއްމު ބަހެއް ނޫންކަމުގެ އިޙުސާސް ދިވެހީންގެ ހިތްތަކަށް ވެއްދޭތޯ މަސައްކަތްކުރެވިފައިވެއެވެ. މި ދުވަސްވަރު ދިވެހި ބަހަށް ދެވޭ ސަމާލުކަން ކުޑަވިއެވެ. އަދި އިނގިރޭސިބަސް އެނގުމަކީ މީހާގެ މަތިވެރިކަން ހާމަވާ ކަމެއްކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެން ފެށުނެވެ. ދިވެހީން ދިވެހިބަސް އިހުމާޅުކޮށްލައިފި ނަމަ އެ ބަހާ އަޅައިލާނެ ބަޔަކު ނުތިބޭނެކަން އޭރަކު ވިސްނައިގަންނާކަށް ނޭނގުނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެ ދުވަސްވަރު ގެޔަކަށް ނަމެއް ކިޔަސް އިނގިރޭސި ނަމެއް ކިޔުމަކީ ފަޚުރެއްކަމުގައި ދިވެހިން ދުށްޓެވެ.
މަސައްކަތުގެ މުޢާމަލާތުތަކުގައި އަނގަބަހުން ވާހަކަދެއްކުމާއި ފޯނުގެ މުވާޞަލާތުގެ އިތުރުން އެންމެ ޢާއްމުކޮށް ބޭނުންކުރާ ވަސީލަތަކީ ސިޓީބިޓީ އެވެ. ފެކުސް ވެސް އަޅުގަނޑު މި ހިމަނަނީ ސިޓީގެ މާނައިގަ އެވެ. ބަހުން ރަނގަޅަށް ޢިބާރާތް ކުރަން އެނގުނަސް ސިޓީލިޔެ ފޮނުވުމުގައި ސަމާލުކަންދޭންޖެހޭ އެތައްކަމެއް ހުރެ އެވެ. އެހެނީ ސިޓީ އަކީ ހަމައެކަނި އޭގައިވާ ލިޔުން ކޮޅެއް ނޫނެވެ.
ދިވެހި ބަހަކީ، އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަ ބަހެވެ. "ޤުދްރަތީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ" މީހުން ވާހަކަދައްކާ އުޅޭ އަދި އެނޫންބައެއްގެ މައިދަރީ ބަސްކަމުގައިނުވާ ދިވެހީންގެ އަމިއްލަބަހެވެ. އަދި އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަކަން ދަލީލުކޮށްދޭ އެންމެ އަލިގަދަ ދަލީލުވެސްމެއެވެ. އަޅުގަނށު ފަހަރެއްގައިވެސް މިދަންނަވަނީ، ވާހަކަ ދައްކާ އުޅޭ އަމިއްލަ ވަކިބަހެއްނެތް ބަޔަކަށް އަމިއްލަ ވަކިބައެއްކަމުގައި ނުވެވޭނެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އަދި އެހެންވެފައި ނެތް ވާހަކައެއްވެސް ނުމެނޫންމެއެވެ.
ލިޔުންތެރިކަން މި ބަހަށް ބަލާއިރު މި ބަސް ދެ ބަޔަކަށް ބަހާލެވިދާނެ އެވެ. އެއީ ލިޔުން އަދި ތެރި ކަމެވެ. މަސައްކަތަކަށްވެސް އަދި އެ މަސައްކަތުން އުފައްދާ އެއްޗަކަށްވެސް ލިޔުން ކިއިދާނެ އެވެ. ލިޔުން މިއީ މަސްދަރެކެވެ. މަސްދަރު އައިސްފައިވާ އަޞްލަށް ބަލާއިރު އެއީ ކަމެކެވެ. ލިޔުމަކީ އެއްޗެއް ދޭހަވާގޮތަށް ކުރެހުމެވެ. ތެރިކަން މި ލަފުޒަށް ބަލާއިރު މި ލަފުޒުވެސް ދެބަޔަކަށް ބަހާލެވިދާނެއެވެ. އެއީ ތެރި އަދި ކަމެވެ. ތެރި މިއީ ލަފުޒުތައް ގުޅުވަން ބޭނުންކުރާ އަކުރެކެވެ. ތެރިކަން މިއީ ކުޅަދާނަކަން ހާމަކޮށްދޭން ބޭނުންކުރާ ލަފުޒެކެވެ. އެހެންކަމުން ލިޔުންތެރިކަމުގެ ޖުމްލަ މާނަ އަކީ މާނަ ކުރަހައި ދިނުމުގެ ކުޅަދާނަ ކަމެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދުގައި ވާގޮތުން ނަންއިތުރަކީ، ނަމަކަށް އިތުރު
ސިފައެއް ނުވަތަ އިތުރު ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ބަހެކެވެ. ވީމާ، އެއީ
މީހެއްކަން ތަނެއްކަން ނުވަތަ އެއްޗެއްކަން ދޭހަކޮށްދޭ ބަހަކަށް އިތުރު
ސިފައެއް ނުވަތަ ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ލަފުޒކަކީ، ނަންއިތުރެކެވެ. 
ފުނަދޫ ސުކޫލުގެ 2004 ވަަނަ އަހަރުގެ ދިވެހި ހަފުތާ ނިންމުމުގެ ގޮތުން ބޭއްވި ހަފުލާގައި ށ.އަތޮޅުގެ ވަރަށް ޢިއްޒަތްތެރި ބޭފުޅަކު ވިދާޅުވިއެވެ. ''އެސް.އެސް.ސީ އިމްތިހާނުގެ ދިވެހިން އޭ ހޯދާ ކުދިންނަށްވެސް ރީތި ދިވެހިބަހުން ފަސޭހަކަމާއި އެކު ލިޔެކިޔައި އުޅުމަކީ އުނދަގޫ ކަމަކަށް ވާނެއެވެ. އެމީހުންގެ ލިޔުން ތަކުގައި އިމްލާކުށްވެސް ހުންނާނެ އެވެ.'' މި ވިދާޅު ވުމާއި މެދު އެރޭ ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ނުރުހުން ފާޅު ކުރިއެވެ. އެކަމާއި އިންކާރުކޮށް އެއީ ތެދު ވާހަކަ އަކަށް ނުވާނެ ކަމަށް ބުނެ އަޑު އުފުލިއެވެ. އަދި އެސް. އެސް.ސީ އިމްތިހާނުން ދިވެހިން އޭ ހޯދާ ކުދިންނަކީ ބަހުގެ ފެންވަރު ވަރަށް ރަނގަޅު ކުދިންނަށް ވާނެ ކަމަށް ވެސް ވަކާލާތުކުރިއެވެެ.
އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. މިއީ މަހަލްދީބު ނުވަތަ ރާއްޖޭގެ ވެރިކަންކުރާރަށް މާލެއަށް ނިސްބަތްވެގެންވާ ބަހެކެވެ. މިބަހަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވާހަކަދައްކާ ދިވެހިބަހެވެ.
ލަވައަކީ ވަކި ރާގަކަށް ކިޔޭ ގޮތަށް އޮންނަ ޅެމެއް ކަމަށް ޅެމުގެ އަހުލުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ. އެހެން ކަމަށްވާނަމަ ލަވައިގެވެސް ހަމަތަކެއް ހުންނާނެއެވެ. ޤަވާޢިދުތަކެއް ހުންނާނެއެވެ.
އަހަންނަކީ ފުނަދޫގެ ފެހި ޖައްވަށް ފިނިކަމާއި ހިތްފަސޭހަކަން ގެނެސް ދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ ގަސް ތަކުގެ ތެރެއިން ގަހެކެވެ. އެފަދަ ގަސް ތަކުގެ ތެރެއިންވެސް ޤަދަރު ކުރެވޭ ގަހެކެވެ. ފާއިތުވެ ދިޔަ ދުވަސް ތަކުގައި މިބިމުގައި ފައި ހަރުކޮށްގެން ހުރީ އަހަރެންގެ ސަބަބުން މި ރަށުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންނަށް ހިތްފަސޭހަ ކަމާއި ހިޔާދިނުމަށެވެ. އަދި އެމީހުންގެ ހުސް ވަޤުތުތައް
މިއަދަކީ، އަތުލިއުމުން ލިޔުމުގެ ބަދަލުގައި ޓައިޕްރައިޓަރަށްފަހު، ކޮމްޕިޔުޓަރުން ތާނަލިޔުމުގެ ދުވަހެވެ. ތާނަލލިޔުން ކުރިއަރަމުންދަނީ ވަރަށް ހަލުއި ދުވެއްޔެއްގައެވެ. އެހެންކަމުން ތާނަލިޔާން ކާބަފައިން އުޅުނުހާލާއި ކުރި މަސައްކަތްތައް އެނގިފައި އޮތުމަކީ ބޭނުން ކަމެއްކަމަށް އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ. 
طبيعة فاسد ވެފައިތިބޭ جاهل އަކަށް حكومي ވެރިކަމެއް مالي قدرއެއް سياسي ބާރެއް ލިބިއްޖެނަމަ އެއީ ހަމަ އެންމެންގެ މައްޗަށް ވެސް ހުރި ނުރައްކަލެކެވެ. وطني ބިރެކެވެ. ނުޖެހި ނުދާނެ آفات އެކެވެ. 
ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ލިޔާނީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ބައެއް ކާމިޔާބު ލިޔުންތެރިންގެ ތިރީގައިވާ ބަސްކޮޅުތަކަށް ބަލައިލާށެވެ. 
މިފޮތަކީ އެސް.އެސް.ސީ އަދި އެޗް އެސް.ސީ އިމްތިޙާނު ހަދާ ދަރިވަރުންނަށް މަޒުމޫނު ލިޔުމަށް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ތައްޔާރު ކުރެވިފައިވާ އަތްމަތީ ފޮތެކެވެ. މިފޮތުގައި މަޒުމޫނުގެ ތަފާތު ވައްތަރުތަކާއި، އެފަދަ މަޒުމޫނުތައް ލިޔުމުގައި ބޭނުން ކުރެވޭނެ އެންމެ މިހާރުގެ މަޢުލޫމާތުތަކާއި، ތަފާސްހިސާބުތައް، އަދި ދަރިވަރުން ލިޔެފައިވާ މޮޅުމަޒުމޫނުތަކާއި،
އައިޑެންޓީޓީ، (އައި.ޑީ) ކާޑު ނުވަތަ ކާކުކަން އަންގައިދޭ ކަޑަކީ މިހާރު ކޮންމެހެން މުހިންމު އެއްޗެކެވެ. އެއާ ނުލައި އުޅުމަކީ މިޒަމާނުގައި، ދިރިއުޅުމުގައި ދަތިތަކާ ކުރިމަތި ވާނޭ ކަމެކެވެ. ބޭންކް ތަކާއި ސަރުކާރުގެ މުއައްސަސާތައް އަދި ކޮންމެ ދުވަހަކު ޚިދުމަތް ހޯދަންޖެހޭ އިދާރާތަކުންވެސް ޚިދުމަތް ލިބެން އޮންނަނީ މިދެންނެވި، ތިމާއަކީ ކާކުކަން އަންގައިދޭ ކާޑު އޮވެގެންނެވެ. ދުލުން ތިމަންނާ އަކީ “މުޞްޠަފާ” އޭ ޢުމުރަކީ މިވެނި ވަރެކޭ، ދިވެއްސަކީމޭ ބުންޏަސް މިޒަމާނުގައި އެއްވެސް މީހަކު ޤަބޫލެއް ނުކުރާނެ އެވެ. ޤަބޫލުކުރާނީ އެއްކަލަ ކާޑު ދެއްކުމުންނެވެ.
ދިވެހިބަސް ދިވެހިކޮށް މުއްސަނދިކުރުމަކީ ސަރުކާރުން ވަރަށް ޚާއްޞަ އަހައްމިއްޔަތެއް ދެއްވާ ކަމެކެވެ. މިކަން ދޭހަވާ އެންމެ ބޮޑު ހެތްކަކީ، [ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަޖްލިސް] (މިހާރުގެ ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް ހެރިޓޭޖް ނުވަތަ އެހެން ނަމެއް)ގެ ޙަރަކާތްތަކެވެ. މިރޮނގުން ތަފާތު ގިނަ ޙަރަކާތްތަކެއް އެމަޖިލީހުން ހިންގަވާކަން ދިވެހިބަހަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ ދިވެއްސަކު ޝުކުރުވެރިކަމާއެކު ޤަބޫލުކުރާނެއެވެ. އަދަބީ ފޮތް ނެރުއްވައެވެ. މުބާރާތްތައް ބާއްވައެވެ. އެކިއެކި ކޯސްތައް ހިންގަވައެވެ. ސެމިނާރުތަކާއި ބައްދަލުވުންތައް އިންތިޒާމް ކުރައްވައެވެ. ބަސް އެއްކުރައްވައި ރަދީފު އުފައްދަވައެވެ. އާލަފުޒުތައް އުފައްދަވައި ބަސްކޮށާރު މުއްސަނދި ކުރައްވައެވެ. އަދިވެސް... އެތައް އެތައް ޙަރަކާތްތަކެކެވެ..... ޝުކުރު ހުއްޓެވެ.!!
''އައްސަލާމު ޢަލައިކުމް! އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ އާ ޕްރޮގްރާމަށް މަރުޙަބާ!'' ''މި ފިހާރައިގެ އާ ޚިދުމަތަށް މަރުޙަބާ!'' މި ބާވަތުގެ ޢިބާރާތްތަށް މިހާރަކަށް އައިސް ގިނައިން އެބަ އިވެ އެވެ. މިއީ ދިވެހި ބަހާއި ވަރަށް ބީރައްޓެހި ޢިބާރާތެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ފެނެ އެވެ. މި ދެންނެވީ ޕްރޮގްރާމު ހަދާ ބަޔަކު އެ ޕްރޮގްރާމަށް މަރުޙަބާ ކިޔާ ވާހަކަ އެވެ. ޚިދުމަތް ދޭ ފަރާތުން އަމިއްލަ އަށް ޚިދުމަތަށް މަރުޙަބާ ކިޔާ ވާހަކަ އެވެ. ވީމާ، އެހެން ބަޔަކާ ނުބެހި އެކަން އެ ނިމުނީ އެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑަށް ހީވާ ގޮތެވެ.