ދިވެހި ސައްޔާހެއްގެ ގަލަމުން ... ޕެރިސް (02)
އަދަބުއްރިޙްލާތު 22 ސެޕްޓެމްބަރ (އަންގާރަ)އާ ގުޅޭ...
ޑރ. ޙަސަން ޙަމީދު
ޕެރިހުގެ ފުޅާ މަގުތަކުން ދަތުރުކުރަމުން އައިސް، އަޅުގަނޑު ހުންނަން ހަމަޖެހިފައިވާ ހޮޓަލަށް ޓެކްސީ މަޑުކޮށްލައިފިއެވެ. ޕެރިހުގެ ގިނަ ހޮޓާތަކަކީ ވަރަށް އާދައިގެ ހޮޓާ ތަކެކެވެ. ދެކުނު އޭޝިޔާގައި ހުންނަ ހޮޓާތައް ފަދަ ބޮޑެތި ވަކިވަކިން ހުންނަ ތަންތަނެއް ނޫނެވެ. މާލޭގައި މިހުންނަ އުސް ގެތަކުން ގެއެއްގެ ނަންބޯޑު ހޮޓަލަށް ބަދަލު ކުރުމުން ޕެރިހުގެ އެންމެ ޢާންމު ހޮޓާތައް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ސިފަ ކުރެވޭނެ އެވެ. ޕެރިހުގެ އުސް "ގެ" ތަކާއި ހޮޓާތަކުގެ ކޮޓަރިތައް ވަރަށް ކުޑައެވެ. އެއީ ޖާގަ ނެތުމާއި ފިނި މޫސުމުގައި ކޮޓަރިތައް ހޫނުކުރަންޖެހޭތީ ޚަރަދު ކުޑަކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރާ ކަމެކެވެ. ޕެރިހުގެ ޢިމާރާތްތަކުގެ ވަރަށް ގިނަ ބިއްލޫރި ކުޑަދޮރުތައް ހުޅުވެނީ އެތެރެއަށެވެ. ކޮންމެ ކުޑަދޮރެއްގައި ބޭރަށް ހުޅުވޭ ލަކުޑި ކަތިފިލާޖެހި ދޮރުފަތް ހަރުކޮށްފައި ހުރެއެވެ. އެއް ކުޑަދޮރުން ބަލާލާއިރު ކޮންމެވެސް އެހެން
ދުނިޔޭގައިވާ އެންމެ މަޤްބޫލު ސިޓީ ނުވަތަ ގިނަ ބަޔަކު ދިރިއުޅޭ ސަހަރަކީ ކޮބައިތޯ ބެލުމަށް އިންޓަރނެޓް ބޭނުންކޮށްފިނަމަ، ފުރަތަމަ ތިން ސަހަރުގެ ތެރޭގައި ފަރަންސޭސި ވިލާތުގެ ޕެރިސް ހިމެނޭ ކަމަށް ހޯދުންތައް ދައްކާނެއެވެ. އެތަށް ސަހަރަކަށް އެތަށް ޤައުމަކަށް، ދަތުރުކޮށް، ތަފާތު ތަންތަން ތަޖުރިބާ ކޮށްފައިވާ ސައްޔާހުން ޕެރިސް ފާހަގަކޮށްފައިވަނީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ފުރިހަމަ ސިޓީގެ ގޮތުގައެވެ. ތަފާތު ޢިބާރާތްތަކުން ޕެރިސް މަޝްހޫރު ވެފައިވެއެވެ. ޕެރިހަކީ ސިޓީ އޮފް ލައިޓްސް އެވެ. އާދެ! ދިއްލުންތަކުގެ ސިޓީއެވެ. އެއީ ލޯބިވެރިންގެ ސިޓީއެވެ. ފެޝަންގެ ޖަގަހައެވެ. ހުވަނދާއި އަތަރު އުފެއްދުމުގެ މަހައްލެވެ. ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރު އެތައް ތަނަކަށް، އެތައް ކަމަކަށް ޕެރިސް މަޝްހޫރު ވެފައި ވެއެވެ. 
ކޮންމެ ޘަޤާފަތެއްގެ މީހުންގެ ތެރޭގފައި ވެސް ހަރުބަހާއި މަޖާޒު ބަސް ހުރެ އެވެ. އެ ފަދަ ބަސްބަސް އެ ބައެއްގެ ތެރޭގައި ބޭނުން ކުރަނީ އެ ބައެއްގެ ދިރިއުޅުމާއި ގުޅޭ ގޮތަށެވެ. 
ބަހާބެހޭ ގޮތުން މިޒަމާނުގައި ހޯދޭ އާ ހޯދުންތަކުގައި ވާގޮތުން ދުނިޔޭގައި ކޮންމެ ފަނަރަ ދުވަހަކުން ބަހެއް މަރުވަމުން ދެ އެވެ. ދުނިޔޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވާހަކަ ދެކެވުނު ބަސް ބޭނުންކުރެވިފައިވަނީ މީގެ ފަސްދޮޅަސް ހާސް އަހަރު ކުރީންނެވެ. އޭގެ ފަހުން ޒަމާނު ބަދަލުވަމުން އައި އައުމުގައި އެ ތަކެއް ބަސްތަކެއްވަނީ އުފެދިފަ އެވެ. ހޯދުންތަކުން އެނގިފައިވާގޮތުގައި ދުނިޔޭގައި އުފެދިފައިވާ ބަސްތަކުގެ ޢަދަދު އެތަކެއް ލައްކަޔަށް އަރައެވެ. އޭގެތެރެއިން އެ ތައްލައްކަ ބަހެއްވަނީ އެ ބަހަކުން ވާހަކަދައްކައި އުޅުނު މީހުންނާއެކު މަރުވެ ވަޅުލެވިފަ އެވެ. ފަނާވެ ގޮސްފައިވާ ބަސްތަކުގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަސްބަހަކީ އެ ބަހެއް ލިޔެ އުޅޭ އަކުރެއް ނެތް ބަސްތައް ކަމުގައިވާތީ އެ ބަސްތަކުގެ އަސަރާއި ނިޝާން ވެސް ވަނީ ދުނިޔެއިން ފޮހެވިގެން ގޮސްފަ އެވެ. ދުނިޔޭގައި މަރުވެގެން ގޮސްފައިވާ ބަސްތަކަށް ބަލާއިރު މަރުވެފައިވަނީ އެ ބަސްތައް ލިޔާނެ އަކުރެއް ނެތް ބަސްބަސް އެ ކަންޏެއް ނޫނެވެ. 
ދިވެހި ތާރީޚަށް އެކި ސިފަސިފައިގައި ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ ލިޔުންތެރިންނާއި ދަތުރުވެރިން ޚިދުމަތްކޮށްފައި ވެއެވެ. މިގޮތުން ޚިދުމަތް ފާހަގަކުރެވޭ އެކަކީ ފަރަންސޭސިވިލާތުގެ ލަވާލްއަށް އުފަންވި މަޝްހޫރު ސައްޔާހު ފްރެންކޯއީ ޕިރާޑެވެ.
މިއީ ޕްރޮފެސަރ ޑީ.އީ ހެޓިއަރާޗީ އަމީނިއްޔާ އިސްކޫލާއި މަޖީދިއްޔާ އިސްކޫލުގެ މަތީ ކިލާސްތަކުގެ ދަރިވަރުންނާއި މުޚާޠަބު ކުރައްވައި 31 އޮގަސްޓް 1979 ވީ ހުކުރު ދުވަހު އަމީނިއްޔާ އިސްކޫލު ހޯލުގައި އިނގިރޭސިބަހުން ދެއްވި ތަގުރީރުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން ވަރަށް ގިނައިން ޢާންމުކޮށް އަޑުއަހާ އުޅޭ ޖުމްލައެކެވެ. އަދި އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ވަރުގަދައަށް އެކި ފަންތި ތަކުގައި އެކި ހައިސިއްޔަތުން ދެކެވޭވެސް ވާހަކައެއްމެއެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކާއެކު އިއްޒަތްތެރި ކިޔުންތެރިންނަށް އަޅުގަނޑުވެސް އަރުވަން އޮތް ހިތާމަވެރި ޚަބަރަކީ މިއީއެވެ. މީގެ ސަތޭކަ އަހަރުފަހުން ނުވަތަ އެޔަށްވުރެވެސް އަވަހަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިވެހިރާއްޖެ ނެތިގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. އެކަމަކު ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އުސްވާތީއެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެން އަމިއްލަޔަށް ކަނޑުގެ ލޮނު ގަނޑަށް ގެނބެމުން ދާތީއެވެ. 
ބަސްފޮތް ހަދަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ބަސްފޮތް ހަދަނީ ކޮންބަޔެއް ހެއްޔެވެ؟ ބަސްބަހުގެ މާނަ ހޯދަނީ ކޮންބަޔެއްހެއްޔެވެ؟ ރަނގަޅު މާނަ ފެނުނީމާ އެނގެނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟
ބަހަކީ ބަދަލުވާ އެއްޗެކެވެ. ބަދަލުވާންޖެހޭ ވެސް އެއްޗެކެވެ. އެކަމަކު އޭގެ މާނައަކީ ބަހުގައި ހުންނަ ހަރުދަނާ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތައް ދޫކޮށްލުމެއް ނޫނެވެ. ބަހުގައި ހުރި މުއްސަނދިކަމުގެ ތެރެއިން ބައެއް އުނިކޮށްލުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. ބަހަށް އަންނަންޖެހޭނީ ހެޔޮ ރަނގަޅު ބަދަލެވެ. ގެންނަންޖެހޭނީ މިފަދަ ބަދަލެވެ. އިޞްލާހަކީ ރަނގަޅު ހެޔޮ ބަދަލަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ. ތަރައްޤީއަކީ ވެސް މިއީއެވެ.
މާތްﷲ އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމް އުފައްދަވައި އެންމެ ފުރަތަމަ އުނގަންނައިދެއްވީ ތަކެއްޗަށް ކިޔާ ނަންނަން ކަމަށް ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ވެއެވެ. އާދެ! ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ބަޤަރާ ސޫރަތުގެ 31 ވަނަ އާޔަތުން މިކަން ސާބިތު ވެއެވެ. ދެން ފަހެ، އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމު ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވި އިރު އެކިއެކި ތަކެއްޗަށް ކިޔާ ނަންތައް އެކަލޭގެފާނު ދެނެވަޑައިގެން ވިއެވެ. މާތް ﷲ ރުއްސުން ލެއްވި ޙައްވާގެފާނާއި އާދަމްގެފާނު އެއްބޭފުޅަކު، އަނެއް ބޭފުޅަކަށް ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާ ހެއްދެވީ ބަސް ބޭނުން ކުރައްވައިގެންކަން ސާބިތުވެއެވެ. ދުނިޔޭގައި މާ ގިނަ ދުވަހެއް ނުވަނީސް އިންސާނީ ދަރިފަސްކޮޅު ގިނަވެގެން ދިޔައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ މި އެންމެންވެސް ވާހަކަ ދައްކާ ހަދާފައި ވާނީ އެއްބަހަކުންނެވެ. 
މިއަދު އަޅުގަނޑު ލިޔާ ހިތް އޮތީ މުޅިން އެހެން މައުޟޫޢަކަށެވެ. މުޞައްނިފެއްގެ ތަޞްނީފަކަށް އަދަބީގޮތުން ފާޑެއް ކިޔައިލެވޭތޯއެވެ. އެއީ އަލްފާޟިލު ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު ލިޔުއްވައި، ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚާށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒުން 1993 ވަނަ އަހަރު ޝާއިޢުކުރައްވައިފައިވާ "ދިވެހި އާދަކާދަ" މި ފޮތުގެ މައްޗަށެވެ. 206 ޞަފުޙާގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭ މި ފޮތް ޗާޕުކުރިތަނެއް ފޮތުން އެނގޭކަށްނެތެވެ.
ދުނިޔޭގެ އެހެނިހެން މީސްމީހުންނާ ޗައިނާގެ މީހުންނާ ތަފާތުވެފައިވާ ފަދައިން މުޅިދުނިޔޭގެ އެންމެން ބޭނުންކޮށް އުޅޭ ބަސްތަކާއި ޗައިނާބަހާއިވެސް ޚިލާފެވެ. ސަބަބަކީ ޗައިނާ ބަހުގައި ޤަވާޢިދާއި އަކުރެއް ފިއްޔެއް ނުއޮންނާތީއެވެ. އަދި ހަމަ އެފަދައިން ނަމާއި ކަމާއި އަކުރުވެސް ނުހުންނާތީއެވެ. ޗައިނާ ބަހުގައި އެކުލެވޭ ކަލިމަތައް ތިންސަތޭކަ ނުވަތަ ހަތަރުސަތޭކަ އަޑުގެ ލަފުޒު ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނަ ލަފުޒު ހިމެނެއެވެ. މިއީ އެއް މަޤްޠަޢަކުން ނުވަތަ އެކައްޗަކުން ނެގިފައިވާ އަޑުގެ ލަފުޒަށް ވާން ވާނެއެވެ. މިމުޤާޠަޢުތައް ޗައިނާ ބަހުގައި ބޭނުންކުރެވެނީ އެބަސް ލިޔުމުގައި އެ ބޭނުންކުރާ 40000 އަކުރުގެ ލަފުޒު ތަޢުބީރު ކުރުމަށް ބޭނުން ކުރުމަށްޓަކައެވެ. މިލަފުޒުތަކުން އަޑުގެ އެއްލަފުޒަށްކިޔަނީ ނަޣަމާތު (ރާގު) އެވެ. މީގައި ހަތަރަކުން ނުވަޔަކާއި ދެމެދުގައި ތަފާތު މާނަތަކެއް ވެއެވެ. އެއީ މީގެ އަޑު ހުންނަގޮތުގެ މައްޗަށެވެ.
ދިވެހި ބަހުގެ ތެރޭގައި ބައެއް ބަސް ބޭނުން ކުރަމުން ގެންދާ ހަމަ ގޮތް ކިޔައި ދެމެވެ. ލެޔެދެމެވެ. މިއީ މިކަމާބެހޭ ގޮތުން ހުރިހައި ބަހަކަށް ވަކި ޤަވާޢިދެއް ހަމަޖެހި ލިޔެވިފައިވާ ގޮތްތަކެއް ނޫނެވެ. ބަސްމަގު ދަންނަ ބަސްމޮށުންތެރީންގެ ކިބައިން ލިބިފައިވާ ގޮތްތަކެކެވެ. 
މިހާރަކަށް އައިސް ދިވެހިބަހުން ލިޔެ ޝާއިޢުކޮށްފައި ހުންނަ ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި އެއްލަފްޒެއްގެ އަކުރުތައް ތަފާތުގޮތްގޮތަށް ލިޔެފައިވާތީ އެބަފެނެއެވެ. ބައެއް ހަމަތަކެއްގެ މަތިން ބޭރުބަސްބަހާއި ގުޅި ތަރައްޤީވަމުން ދަންޏާ ވަރަށްގިނަ ތަފާތުތައް ހުރުމަކީ ނެތިނުދާނޭ ކަމަކަށްވުން ޖާއިޒެވެ. ބޭރުގެ ބަސްބަސް ކިޔަވާ ވިދާޅުވެގެން ވަޑައިގެންނެވި ބައެއްބޭފުޅުން ދިވެހިންނަށް ދިވެހިބަސް ކިޔަވައި ދެއްވަމުން ގެންދަވައިގެން ޑިގްރީ ޙާސިލްކުރާ ކުދިންނަކީ ދިވެހިބަހުގެ އުސްތާޛުންނެވެ. 
ސަމާސާ އަދަބަކީ ލިޔުންތެރިކަމުގެ ވަރަށް މުޙިންމު ފަންނެކެވެ. ލިޔުމުގެ ބޭނުމަކީ ބަޔަކަށް މަޢުލޫމާތެއް ފޯރުކޮށް ދިނުމެވެ. އެމަޢުލޫމާތު ފޯރުކޮށްދެވޭ ގޮތަކުން ލިޔުންތެރިޔާ ބޭނުންވާ އަސަރު ނުކޮށްދިނުމަކީ ވަރަށްގިނަފަހަރަށް ދިމާވާކަމެކެވެ. އެކަމަކު ހެއްވާ ލިޔުމަކުން ކިޔުންތެރިންނަށް އަސަރުނުކޮށްދާނީ ވަރަށްމަދު ފަހަރެއްގައެވެ.
ބަހުރުވަޔަކީ، ކޮބައިތޯ ބަލައިލުމުގެ ބޭނުމުގައި ދާންޖެހެނީ ބަސްފޮތުގެ ފަތްފުށްތަކާ ދިމާޔަށެވެ. ރަދީފުގެ ފަތްފުށްތައް އުކައި ބަލައިލާއިރު، އެއިން ލިބޭ މާނައަކީ މިއެވެ. ވާހަކަ ދައްކައި ބަސްބުނެ އުޅުމުގެ ގޮތާއި ބާވަތެވެ. 
ދިރާސާތަކުން އެނގޭގޮތުގައި ބަހުގެ ޢިލްމަކީ ވެސް ފުން ޢިލްމެކެވެ. ތަނަވަސް ޢިލްމެކެވެ. ބަހުގެ އުސޫލުތަކާއި ހަމަ ނަހަމަ، މިޔުޒިކާއި ރީތި ހުތުރު، އުނދަގުލާއި، ލުއިފަސޭހަ މިއިން ކޮންމެ ކަމަކީ، އޭގެ މައްޗަށް އެތައް ތަފުޞީލުތަކެއް ގެނެވިދާނެ ކަންކަމެވެ.