މިނިވަންކަމާއި ޤައުމު
އަސްމާ އަބޫބަކުރު، ހއ. ދިއްދޫ
ޤައުމެއްގެ ރައްޔިތުން އެންމެ އަގުބޮޑު ރައުސުލްމާލުގެ ގޮތުގައި ދެކޭނީ އެ ބަޔެއްގެ މިނިވަންކަމެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި އެންމެ ބާރަށް ދެކެވޭ ވާހަކައަކީ ވެސް މިނިވަންކަމާއި އަޅުވެތިކަމުގެ ވާހަކައެވެ. ގިނަ ބަޔަކު ޤަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި މިނިވަންކަމުގެ ފޮނިރަހަ އިޙުސާސްކުރެވޭނީ އަޅުވެތިވެފައިވާ ބަޔަކަށެވެ. މުސްލިމު ޤައުމެއްގައި އިސްލާމްދީނާއި، މިނިވަންކަން އޮތުމަކީ ކިހައި ބޮޑު ނިޢުމަތެއްތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހީންނަކީ އިސްލާމްދިނާއި މިނިވަންކަމުގެ ހިޔަލުގައި ދިރިއުޅެމުންދާ ބަޔެކެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ސައްތައިން ސައްތަ މުސްލިމް ޤައުމެއްގެ ދަރީންނެވެ. ދިވެއްސަކަށް ވީތީ އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު ފަޚުރުވެރިވަމެވެ.
(19 ޖޫން 2020 ގައި ޝާއިޢުކުރި ބައާ ގުޅޭ)
މިހާރު ރާއްޖޭގައި އަދަބީ ޖަމްޢިއްޔާއެއްގެ ނަމުގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ ހަމަ އެކަނި ޖަމްޢިއްޔާ ކަމުގައިވާ "ލިޔުންތެރީންގެ ގުޅުން" (ޖަމްޢިއްޔާ) ގެ ފުރަތަމަ ދައުރުގެ ރައީސްގެ މަޤާމާއި އެ ޖަމްޢިއްޔާގެ މަޖައްލާ "ލިޔުންތެރިޔާ"ގެ އެޑިޓަރ ގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވި މއ. އުރަހަ އަލްފާޟިލް ޢަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިނަކީ ދިވެހި އަދަބީ އުދަރެހުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ފަދަ ތަރިއެކެވެ. ސްކޫލް ދައުރުގައި ލިޔުންތެރިކަމާއި ވާހަކަދެއްކުންތެރިކަމުގެ ފަންނުގައި ވިދި، އަލިގަދަ ތަރިއެކެވެ. ސްކޫލް ދައުރު ނިންމަވައިލެއްވި އިރު ލިބިވަޑައިގަތް ގިނަގުނަ ސެޓްފިކެޓްތަކުން އެކަން ސާބިތުވެ އެވެ. އަދި މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލްގައި ވަރަށް ޙަރަކާތްތެރިކޮށް ހިންގި ދަރިވަރުންގެ އަދަބީ ޖަމްޢިއްޔާގެ މުއައްސިސަކީ ވެސް ޚުދު ޢަބްދުއްރަޝީދެވެ. ހަމަ އެ ފަދައިން "އެކުވެރީންގެ ގުޅުމުގެ" ރައީސްކަން ވެސް އޭނާ ވަނީ ކުރައްވައިފައެވެ.
އުސްތާޛުއްޖީލް އައްޝައިޚު އަލްއުސްތާޛު މުޙައްމަދު ޖަމީލަކީ މާލޭ ބޮޑުގަލުގޭ މޫސާދީދީގެ ދަރިކަލުން، މާފަންނު ދަރަވަންދޫގޭ އަބުދުﷲ ދީދީ (އަލްފާޟިލް އަބުދުﷲ ކަމާލުއްދީން ބަންޑާރަނައިބު މަނިކުފާނު) ގެ ބޭފުޅެކެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ މަންމާފުޅަކީ މާލޭ ފެންފޯއްގަނޑުވަރު ގޮމާ (ކަންޒުދޮށުގޭ އަންނަބީލާ އައިޝަތުގޮމާ) ގެ އާމިނަތު ދީދީއެވެ. 
އިންޑިޔާގެ ޓެމިލްނާޑޫގެ ވެއްލޫރު ކައިރީގައި އޮންނަ އުމަރުއާބާދުގެ ޖާމިޢާ ދާރުއްސަލާމްއިން ކިޔަވައިވިދާޅުވުމަށް ފަހު މަލިންގޭ ހުސައިން ދީދީ، ކާލީކޯޓު ކައިރީގައި، ޗަލިޔާރުކޯރުގެ އަނގަމަތީގައި އޮންނަ ބޯދާ ބަނދަރު ރަށެއްކަމުގައިވާ ބޭޕޫރަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެދުވަސްވަރު ވަރަށް ގިނައިން ދިވެހިރާއްޖެ އާއި މަލިކުގެ އުޅަނދުފަހަރު
ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީން އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ 14 އެޕްރީލް 1881 (15 ޖުމާދަލްއޫލާ 1298) ވީ ބުރާސްފަތި ދުވަހު ފުރަމާލޭގައެވެ. ޢުމުރުފުޅުން އެންމެ އަށާރަ އަހަރުގައި އެމަނިކުފާނަށް ފަނޑިޔާރުގެ އިސް އެހީތެރިޔާގެ މަޤާމު ދައުލަތުން ދެއްވި އެވެ.
ދިވެހި އަންހެން ބޭފުޅުންނަށް ނަމޫނާ ޝަޚްޞިއްޔަތެއް ކަމުގައިވާ ގ. އޯޝަންމީޑް، އަލްފާޟިލާ ޒަރީނާ ޢަބްދުﷲ ދީދީ މިފަނާވަނިވި ދުނިޔެ ދޫކުރައްވައި، 5 މާޗް 2011 (30 ރަބީއުލްއައްވަލް 1432) ވީ ހުކުރު ދުވަހު ހެނދުނު 8.40 ގައި ދެމިއޮތުމުގެ ޢާލަމަށް ދަތުރު ކުރެއްވި ޚަބަރު އަޅުގަނޑުމެން އެހީ ހިތާމައާއެކުގައެވެ.
އަލްފާޟިލް ޔޫސުފު އަލިފުޅު ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ، 15 ޖަނަވަރީ 1932ގައި، ބ. ދަރަވަންދޫގަ އެވެ. ބައްޕައަކީ، ދަރަވަންދޫ ދޭލިޔާގޭ ޢަލީ މުޙަންމަދު ކަލޭފާނު (އަލިފުޅު) އެވެ. މަންމައަކީ، ހަމަ އެގޭ އާމިނަތު ޙަސަނެވެ. ޔޫސުފު އަލިފުޅުގެ ބައްޕައަކީ، ރައިވަރާއި، ފަރިހީގެ ޅެންވެރި އެކެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ދިވެހިބޭސްވެރިކަމާއި، ފަންޑިތަވެރިކަން ދެނެވަޑައިގަނެ އެވެ. އޭނާއަކީ ރަށުގެ މާ މުދިމު ވެސްމެ އެވެ. 
އައްޝައިޚް ދަރަވަންދޫގޭ ޢަބްދުﷲ ދީދީ (ނުވަތަ ޢަބްދުﷲ ކަމާލުއްދީން) އަކީ މާލޭ މައްޗަންގޮޅީ ބޮޑުގަލުގޭ މާކޮށާރު ބަނޑޭރި މޫސާދީދީ އާއި މާފަންނު ދަރަވަންދޫގޭ ތުއްތުމަނިކެ (ޙައްވާ މަނިކެ) އާ ދެކަނބަލުންގެ ހަގުދަރިކަލުންނެވެ. ބޮޑުގަލުގެ ހުރީ މިހާރު އިސްކަންދަރު އިސްކޫލު ހުރިތާނގައެވެ. މިދެކަނބަލުންގެ ދޮށީ ދަރިކަލަކީ ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީ ދީދީ (ތުއްތީދީ) އެވެ. މިއީ ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީނެވެ. ޢަބްދުﷲ ދީދީ، ޙުސައިން ދީދީއަށްވުރެ ހަތްއަހަރުފުޅު ހަގެވެ. ބޮޑުގަލުގޭ މޫސާދީދީއަށް މާކޮށާރު ބަނޑޭރިކަން ދެއްވަނީ އޭނާގެ ބައްޕަ ބޮޑުގަލު އިސްމާޢީލް މަނިކު ނިއާވުމުން އިސްމާޢީލްމަނިކަށް އޮތް މާކޮށާރު ބަނޑޭރިކަމެވެ.
"ފަރިކަމާއެކު، ބާޣުގައި ފޮޅެމުން އެއައިމާތައް އެކީ
ދިވެހި ޖައްވުގެ އުސްތާޛު، ޙަޟްރަތު ޞާޙިބު ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީން އުއްތަމަފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނު، ޙައްޖުގެ މަގުގައި، ސިލޯނުގައި އަވަހާރަވެއްޖެ އެވެ!