ޝަކިލާ ޙާމިދު 
މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމް
ސާ މާހިރު، ފުނަމާގެ / ހއ. އިހަވަންދޫ 
މާތްﷲ އިންސާނުން އަޝްރަފުލް މަޚޫލޫޤާތުންގެ ގޮތުގައި ލައްވައި އެބައިމީހުންވަނީ މާތްކުރައްވާފައެވެ. އެގޮތުން އެހެނިހެން ޖަނަވާރުންނާއި ޚިލާފަށް އިންސާނުންނަށްވަނީ ބަސްމޮށުންތެރިކަމުގެ ޚާއްޞަ ނިޢުމަތް ދެއްވާފައެވެ. އެކަމަށްޓަކައި އިންސާނުންގެ ސިކުނޑީގައިވަނީ ބަހުގެވަކިމަރުކަޒެއް ޤާއިމްކުރައްވާފައެވެ. މިދެންނެވި މަރުކަޒުގެ ޒަރީއާއިން އުފެއްދުންތެރި ކަމާއެކު އިންސާނުން އެބައިމީހުންގެ ބޭނުންތައް ބަހުގެޒަރީއާއިން ފުއްދައެވެ. ކަންމިހެންހުރި ކަމުގައިވިއަސް ބަހުގެބޭނުން އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި ކުރެވޭނީ ބަސް ބޭނުންކުރުމުގައި ޝާމިލްވާ ފަރާތްތައް އެކަކުއަނެކަކަށް އެއްބާރުލައިގެންނެވެ. ވީމާ ބަސްބޭނުންކުރުމުގެ މަޤުޞަދު އެންމެފުރިހަމަ ގޮތުގައި ޙާޞިލްކުރުމަށްޓަކައި
ރިޕޯޓަކީ ވަކި ޚާއްޞަ މަޤްޞަދެއް ނުވަތަ ބޭނުމެއް ނުވަތަ އެދުމަކަށްޓަކައި އެ ބޭނުންވާ ބަޔަކަށް މަޢުލޫމާތު ދީ މަގުދެއްކުމަށްޓަކައި ފަރުމާކުރެވިގެން ލިޔުމުން ހުށަހެޅޭ ހުށަހެޅުމެކެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ، ރިޕޯޓަކީ މަޢުލޫމާތުން ސިފަ ގެނެސް ދީފައިވާ ލިޔުމެކެވެ. ރިޕޯޓުގެ ބޭނުމަކީ މަޢުލޫމާތުދިނުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް ބައެއް ކަހަލަ ރިޕޯޓުތަކުގައި އެ ކިޔާ މީހާޔަށް ޔަޤީން ކަމާއި ޝައުޤުވެރިކަން ހޯދައިދިނުމަށްޓަކައި ހުށަހެޅުންތަކާއި ފެންނަގޮތާއި ހެތްކާއި ޤަރީނާތައް ވެސް ހިމަނާފައި ހުރެއެވެ. އެހެންވީމާ ރިޕޯޓަކީ ވަކި ޚާއްޞަ ކަމަކާއި ނުވަތަ ވަކި އެއްޗަކާއި، މައްސަލައަކާގުޅޭ ގޮތުން މަޢުލޫމާތު އެއްކޮށްގެން ތައްޔާރުކުރާ ބަޔާނެކެވެ. މިލިޔުމަކީ އެކަމެއް ހިނގި ގޮތް ނުވަތަ އެކަމެއް އޮތްގޮތްކަމުގައި ވާންޖެހޭނެއެވެ. ޙަޤީޤަތަކީ ކޮބައިކަން ސާފުކޮށްދޭންވާނެއެވެ. ޞައްޙަ ނޫން މަޢުލޫމާތާއި ދޮގު ވާހަކަތައް ރިޕޯޓެއްގައި ހުރެގެން ނުވާނެއެވެ. ކުރުކޮށް ދަންނަވާނަމަ ރިޕޯޓަކީ އެ ރިޕޯޓު ބޭނުންވާ ފަރާތަށް ނުވަތަ އަމާޒުކުރެވޭ ފަރާތަށް ބޭނުންވާނެ ބޭނުންތެރި އިތުބާރު ހިފޭ ތެދު މަޢުލޫމާތުތަކެއް ސީދާ ސާދާ ޞަރީޙަ ބަހުން ބަޔާންކޮށްދޭ ލިޔުމެކެވެ. ރިޕޯޓަކީ ވަރަށް ކުރު (އެންމެ ޞަފުޙާއެއްގެ) ކުރު ލިޔުމަކަށް ވެސް ވެދާނެއެވެ. އަދި އެއީ (އެތައް ސަތޭކަ ޞަފުޙާއެއް އެކުލެވޭ) ދިގު އެއްޗަކަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. 
ވަނަ އަހަރު ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ''ފަތްތޫރަ'' ގައި އަޅުގަނޑުގެ އެކުވެރި އަލްފާޟިލް ޢަލީ އަޙަމަދު ލިޔުއްވާފައިވާ މަޟްމޫނަކީ، ވަރަށް މުހިންމު މައުޟޫޢަކަށް ލިޔުއްވާފައިވާ ވާހަކަ ތަކެކެވެ. އެއީ، ''ކޮޅު'' މުޅީން ނައްތާލައި ''ފުޅު'' މަދުކުރުމުގެ ވާހަކަ އެވެ. 
އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (2009)
އަޅުގަނޑު ލިޔުނު ވެބްސައިޓް ތަކަށް ޚަބަރު ލިޔުމާ ބެހޭ މަޒްމޫނަށް ބޭފުޅަކު ފޮނުއްވި ޚިޔާލެއްގައި އަޅުގަނޑާ ސުވާލެއް ކުރައްވާފައި އޮތެވެ. އެއީ ތިކި ތާނަ ބޭނުން ނުކުރުމާ ބެހޭގޮތުން އަޅުގަނޑު ދެކޭ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ މި ސުވާލުގެ އެންމެ ކުރު ޖަވާބަކީ އެއީ ދިވެހި ބަހުގެ ޤަވާޢިދާ ޚިލާފުވުން ކަމަށް އަޅުގަނޑު ދެކެމޭ ދެންނެވުމެވެ.
ޖަމީލާއި އަޙުމަދަކީ، ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް އެކީގައި ކޮންމެވެސް ތާކަށް ސައިބޯންދާ ދެމީހުންނެވެ. އަޙްމަދަކީ، ސައިކަލު ދުއްވަން ދަންނަމިހެއް ނޫނެވެ. ސައިކަލު ދުއްވަން ދަންނަނީ، ޖަމީލެވެ. ސަޔަށްދަނީ، ދެމީހުން އެއްސައިކަލެއްގަ އެވެ. 
ދިވެހި ބަހުގައި ނޯށަށް އަރުވާ ކިޔާތަންތަން ލިޔުމުގައި ފާހަގަކުރުމަށް ބޭނުން ކުރަނީ " ހުސްނޫނު " (ނ) އެވެ. ދިވެހި ބަހުގެ ޤަވާއިދު ބުނާގޮތުން މި ހުސްނޫނު ބޭނުން ކުރެވެނީ " ބާގޮދަޑި" މިއިން އަކުރެއްގެ ކުރީގައެވެ. މިސާލަކަށް އަނބު، އަނގަ، ބަނދި، ނޫނީ ދަނޑި މިގޮތަށެވެ. ދިވެހި ޢާއްމު ބަހުގައި މިކަން އޮތީ މިގޮތަށެވެ.
ސާންސްކިރިތު ބަހުގެ ޕްރާކިރިތަކުން އުފެދިފައިވާ ކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވޭ ދިވެހިބަސް ވަކި ބަހެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވެމުން އަންނަތާ މަދުވެގެން 2500 އަށްވުރެ ގިނަ އަހަރު ވެފައިވާކަމަށް މިހާތަނަށް ހޯދިފައިވާ ހޯދުންތަކުން ސާބިތުވެއެވެ. އެހާ ހިސާބުއްސުރެ އަދިއަދަށް ދާނދެން ދިވެހިބަސް މި އަންނަނީ ތަރައްޤީވެ ކުރިއަރަމުންނެވެ. މި ޖީލާ ހަމައަށް ދިވެހިބަސް އައިއިރު ދިވެހިބަހަކީ ހަރުދަނާ ހަމަތަކާތަކާއި އުޞޫލުތަކެއްގެ މަތީގައި ޤާއިމުވެފައިވާ ހަރުދަނާ ބަހެއްކަމުގައި ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. އެއީ ދިވެހި ކާބަފައިން ދިވެހިބަހަށް ދިން ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއްގެ ސަބަބުންނެވެ. މިއަދާ ހަމަޔަށް ދިވެހި ބަސް ދެމިގެން މިއައީ ދިވެހިބަސް ޙިމާޔަތްތެރިކޮށް ކުރިއެރުވުމަށް ދިވެހިން ކުރި އިޚުލާޞްތެރި މަސައްކަތްތަކެއްގެ ސަބަބުން ކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ. ދިވެހިބަސް އެ ބަހުގެ ހަރުދަނާ ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތަކުގެ މަތީގައި އަމާނާތްތެރިކަމާއެކު މި ޖީލާ ހަމަޔަށް ފޯރުކޮށްދިން ފަދައިން އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށްވެސް އަމާނާތްތެރިކަމާއެކު މި ފޮނިފޮނި ދިވެހިބަސް ރައްދުކޮށްދިނުމަކީ މިއަދުގެ ޖީލުގެ މައްޗަށް އޮތް ވާޖިބެކެވެ. ބަހަކީކޮބައިހެއްޔެވެ؟ މިއީ ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ. ބަހަކީކޮބައިކަމާއި، އޭގެމާނަޔާއި މެދުގައެވެ. ކޮންމެއަކަސް ދިވެހިބަހުގައި "ބަސް" މިލަފުޒު ނުވަ މާނައެއްގައި ބޭނުން ކުރެވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން މިމަޒުމޫނުގައި ވާހަކަދައްކަން މިއުޅޭ ބަހަކީ ދިވެހިބަސްފޮތް (2008) ގައިބުނާ މީހެއްގެ ހިތުގައި އުފެދޭ ޝުޢޫރެއް އަޑު ނުވަތަ އިޝާރާތް ބޭނުންކޮށްގެން ވަކި ހަމަތަކެއްގެ މަތިން ފާޅުކުރާ ކުރުމަށެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ ބަހާއިމެދު ތަފާތު ބޭބޭފުޅުން ވިދާޅުވެފައިވާ ވިދާޅުވުންތަކެވެ.
ދިވެހިބަހުގައި އޮންނަ އައިބައިފިއްޔަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ފިއްޔެކެވެ. އެ ފިލި ލިޔެކިޔައި ހަދާ ގޮތް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ނޭނގޭނަމަ ބަހުގެ މުއްސަނދިކަމުގެ ބައެއް އުނިވެގެންދާ ވަރަށް ޚާއްޞަ ފިއްޔެކެވެ. އަދި އައިބައިފިއްޔާއި އާބާފިލި އޮޅުވައިލައިފިނަމަ ޖުމުލައިން ދޭހަވާ މާނަ ބަދަލުވެދާނެ ފިއްޔެއްވެސްމެއެވެ. އެހެންވީމާ އައިބައިފިލީގެ ހަރުދަނާ ހަމަތައް އުނގެނި ދަސްކޮށް، އެ ހަމައިގެ މަތީގައި ލިޔެކިޔުންތައް ބައްޓަންކުރުމަކީ ދިވެހިބަހަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ލާޒިމުކަމެއްކަން ކަށަވަރެވެ. 
ތެދެކެވެ. ބަހަކީ ބަދަލު އަންނަ އެއްޗެކެވެ. އެކަމަކު އޭގެ މާނައަކީ ބަސް ހަލާކުކުރުމެއް ނޫނެވެ. ބަހުގެ ރީތި ހަމަތަކާއި އުޞޫލުތައް އުވައިލުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެމީހަކު ބޭނުންހައި ގޮތަކީ ގަވާއިދު ކަމަށް ގަބޫލުކުރުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެ ބަދަލެއްގެ ސަބަބުން ބަހަށް ގެއްލުން ލިބޭ ނުވަތަ އުނިކަމެއް އަތުވެދާނޭ ބަދަލަކީ ރަނގަޅު ބަދަލެއްކަމަކަށް ހަމަގައިމުވެސް ހެޔޮ ވިސްނޭ މީހަކު ގަބޫލެއް ނުކުރާނެއެވެ. 
ޑރ. ޙަސަން ޙަމީދު
ބައެއްގެ ހިތުގައި ޤައުމިއްޔަތުގެ ޝުޢޫރު އާލާކޮށް ދިރުވުމަށް އޮތް އެންމެ ވަރުގަދަ ހަތިޔާރަކީ އެބައެއްގެ އަމިއްލަ ބަހެވެ. އެހެނީ ބަހަކީ އުއްމަތުގެ ފިކުރު އެއިން އުފައްދާ ބޮޑުކޮށްދޭ ކަންވާރު ކަމުގައިވާތީއެވެ. އަދި އޭގެ ޒަރީޢާއިން އެއުއްމަތެއްގެ ބަޔަކަށް އެބަޔެއްގެ އުއްމީދުތަކާއި ވޭންތަކާއި ވޭތިވެދިޔަ ތަނާއި ކުރިމަގާއި މިއަދުގެ ޙާލަތު ގުޅިފައިވާ ގޮތެއްގައި ބަޔާންކުރަން ފަސޭހަވާނެތީއެވެ. އަދި އޭގެ ޒަރީޢާއިން އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި އެޚިޔާލުތައް ދެނެގަތުން ފަސޭހަވާނެތީއެވެ. އަދި އުއްމަތުގެ ތަރިކަ ތަފާތު ޖީލުތަކަށް ރައްކާތެރިކަމާއެކު ފޯރުކޮށްދޭ ހަތިޔާރަކީވެސް މިއީ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އަދި ހަމަ އެއާއެކު އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކުގެ ދަރިންނަށް އެބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން ދޫކޮށްފައިދިޔަ ފިކުރުތަކާއި ތަރިކަތައް އޮޅުން ފިލާނެތީއެވެ. 
އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހިބަހުން ލިޔާ ލިޔުންތަކުގައި ބޭނުންކުރާ ލަފުޒުތަކުގެ މާނައަކީ ދިވެހިބަހުން އެލަފުޒުގެ މާނައެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ލަފުޒެއް ކިޔާ ގޮތަށް އެހެން ބަހަކުން ލަފުޒެއް ކިޔަސް އަދި އެ ލަފުޒެއްގެ މާނަ އެހެން ބަހަކުން އެހެން ގޮތަކަށް އޮތަސް އެއީ އަޅުގަނޑުމެން ވިސްނަންޖެހޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިސާލަކަށް "މަކާން" މި ލަފުޒަކީ މެލޭ ބަހުގައި ކެއުމަށް ބޭނުންކުރާ ލަފުޒެއް ކަމަށް ވިޔަސް ޢަރަބި ބަހުގައި مَكَان ގެ މާނައަކީ ތަންތަނެވެ. ނުވަތަ ދިރިއުޅޭގެޔެވެ. ނުވަތަ މިފަދަ އެހެން މާނައެކެވެ. ކޮންމެއަކަސް ކެއުމުގެ މާނައިގައި مَكَان މި ލަފުޒު ޢަރަބިބަހުގައި ބޭނުންކުރާކަމަކަށް އެބަސް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ އެއްވެސް ބޭފުޅަކު ވިދާޅެއް ނުވެއެވެ. ދިވެހިބަހުން "މަނާ"ގެ މާނައަކީ "ހުއްދަނެތުން"ކަމަށް ވިޔަސް މެލޭބަހުގައި އެއީ ސުވާލުގެ ލަފުޒެއް (ކޮންތާކަށް) ކަމަށް މެލޭބަސް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވެއެވެ.