އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (2005)
" ދޮން ހައްވާ! ލޯ ފަޅާށޯ ވާނީ! އުޕުރޭސަނެއް ނުކޮށެއް ދެނެއް ރަނގަޅެއް ނުވާނެޔޯ! އެކަމަކު ހާދަހައިވާ ބިރެއްގަންނަކަމެކޭ.. މަށަކަށްވާ ހަމަ ލާހިކެއްނޫން!'' ހަސަންފުޅު މި ފަހަރު ވެސް މާލެ ގޮސްފައި އައިސް އޭނާގެ އަންހެނުން ދޮންހައްވަ ގާތު އެ ދައްކަނީ ހަމަ ކުރީފަހަރު ވެސް ދެއްކި ވާހަކަ އެވެ. މި ފަހަރު ދެއްކި ޑަކުޓަރަކީ އެހެން ޑަކުޓަރަކަށް ވުމަކުން ވަކި ވީ ތަފާތެއް ނެތެވެ. ދިވެހި ޑަކުޓަރަކަށް ނުދައްކައި ބޭރުގެ ޑަކުޓަރަކަށް ދެއްކީ ވެސް އެމީ ހުންނަށް އޮންނަ ''އިތުބާރެއްގެ'' ބޮޑުކަމުންތާ އެވެ!
ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައަށްފަހު، ބައިނަލްއަޤްވާމީ ސިޔާސަތުގައި އެމެރިކާއަށް ލިބިގެންދިޔަ އަހަންމިއްޔަތުގެ ސަބަބުން، ދުނިޔޭގެ ވިސްނުންތެރީން ދެކެވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގައި، އިނގިރޭސީންގެ ޞުލްޙައިގެ ދައުރު (Pax Britanica) އެހައިތަނުން ނިމުމަކަށް އައީއެވެ. ކުރިޔަށްއޮތީ އެމެރިކާގެ ޞުލްޙައިގެ (Pax Americana) ދައުރެވެ.
ބުނެވެ އެވެ. ''ބުއްދި''، އެއްދުވަހަކު ލުޤުމާނު ޙަކީމުގެ އަރިހަށް އަ އެވެ. ލުޤުމާނު ސުވާލު ކުރެއްވި އެވެ. "ތިޔައީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ އުޅެނީ ކޮންތާކުހެއްޔެވެ؟" ޖަވާބުގައި "ބުއްދި" ދެންނެވި އެވެ. "އަހަންނަކީ ބުއްދި އެވެ. އަހަރެން އުޅެނީ އިންސާނާގެ ބޮލުތެރޭގަ އެވެ." 
ވަނަ އަހަރު އިޒްރޭލު ސިފައިން ލުބްނާނުގެ ވެރިރަށް ބެއިރޫތަށް އަރައި އެ ޝަހަރުގައި ޤާއިމުކުރެވިފައި ހުރި ޕެލަސްޓައިން ލިބަރޭޝަން އޯރގަނައިޒޭޝަންގެ މަރުކަޒުތައް ހަލާކުކޮށް ޕީއެލްއޯގެ ވެރީންނާއި ފިދާއީން އެ ޝަހަރުން ބޭރުކޮށްލިއެވެ. މި ހާދިސާއަށްފަހު ޕީއެލްއޯގެ ވެރީންގެ މެދުގައި ބޮޑެތި ޚިލާފުތަކެއް އުފެދިގެން ދިޔައެވެ. ބައެއް ލީޑަރުން ތުހުމަތު ކުރެއްވި ގޮތުގައި އިޒްރޭލުގެ ލަޝްކަރުގެ ކުރިމަތީގައި ފިދާއީން ބަލިވެ ބެއިރޫތު ދޫކޮށްލަން ޖެހުނީ ޢަރަފާތުގެ ސިޔާސަތުގެ ސަބަބުންނެވެ. ވީހާވެސް ހަރުކަށިކޮށް އިޒްރޭލާ ދެކޮޅަށް ގެރިއްލާ ހަމަލާތައް ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި ޑިޕްލޮމެޓިކް ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކުރުމަށް ޢަރަފާތު އިސްކަންދެއްވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުންނެވެ. 
މި ހިނގާ 1442 ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލް މަހުގެ 29 (15 ނޮވެމްބަރ 2020) ވަނަ އާދީއްތަ ދުވަހަކީ، މި އަހަރުގެ ދެވަނަ "މާހުޅެވި" ފާޅުވާ ދުވަހެވެ. ސަބަބަކީ، އެ ދުވަހު ހަނދު ދުނިޔެއާއި ގާތްގަނޑަކަށް 358,458 ކިލޯމީޓަރުގެ ކައިރީގައި ހުއްޓައި އެއްއުއި ވާތީއެވެ. އެއީ، އާ މަހެއް ފެށޭއިރު ދުނިޔެއާއި އެންމެ ކައިރީގައި މި އަހަރު ހަނދު ހުންނަ ދެވަނަ ފަހަރެވެ.
މިއަދަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އުފާވެރި ޖުމްހޫރީ ދުވަހެވެ. އާދޭހެވެ! ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަށް ފަންސާސް ދެ އަހަރު ފުރުނީއެވެ. ނަމަވެސް ދުވަހުގެ މުހިއްމުކަން ދިވެހީންގެ ހިތަށް މާ ބޮޑަށް ވަދެފައި ވެޔެކޭ ދެންނެވޭކަށް ނެތެވެ. ދައުލަތުން ބާއްވާ ރަސްމިއްޔާތެއް ނުވަތަ މީޑިއާއިން ފޮނުވާ ޕްރޮގްރާމެއް ފިޔަވައި، އެ ދުވަސް ފާހަގަވާ މާ ޚާއްޞަ ކަމެއް ނުފެނެއެވެ. މި ފަދަ ދުވަސްތަކަށް ޢާއްމުންގެ ފަރާތުން މާ ބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ލިބޭ ކަމަކަށް ދެންނެވޭކަށް ވެސް ނެތެވެ. ކުރީގެ އަހަރުތަކުގައި ބައެއް އިސްކޫލުތަކުން ވެސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް މި ދުވަސް ފާހަގަކުރޭމެވެ. ނަމަވެސް މި ދުވަސް މުހިއްމުވަނީ ހަގީގަތުގައި ރައްޔިތުންނަށެވެ. ރަސްކަމަކުން ޖުމުހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުވުމުގެ ހުރިހާ ވެސް ލާބައަކާއި މަންފާއެއް އޮތީ ރައްޔިތުންނަށެވެ. ދެ ނިޒާމުގެ ސިފަތަކަށް ބަލާ ނަމައެވެ. ނިޒާމުގެ ފަލްސަފާއަށް ރިޢާޔަތްކުރާނަމައެވެ.
ނަކަލުކުރުމަކީ މޮޅަށް ޢިބާރާތްކުރާން ބޭނުންކޮށް އުޅޭ ހުނަރެކެވެ. މޮޅަށް ލިޔެފައި ހުންނަ ލިޔުންތައް ނަކަލުކޮށްގެންނެވެ. އެ ފަދަ ލިޔުންތައް ކިޔައިގެންނެވެ. މޮޅު ތަޤުރީރުތައް އަޑުއަހައިގެންނެވެ. މި ގޮތަށް ލިޔުންތައް ބަލައިގެން އަޑުއަހައިގެން ލިޔެފައި ހުންނަ ތަކެތި ކޮޕީކޮށްގެން މޮޅު ލިޔުންތަކުގައި ބޭނުންކޮށްފައި ލަފުޒުތައް ބޭނުންކޮށް އުޅުމަކީ ގޯސް ގޮތެއް ނޫނެވެ. އެއީ ރަނގަޅުކަމެކެވެ. ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ.
ވެލާވަރަކީ ވަރަށް ގިނައިން ވެލާ އަރާ ރަށެކެވެ. އެ ރަށް ލިޔުއްވައިގެން އުޅެނީ ވަންދޫ ވާރުގޭ ވަސީމެވެ. ވަސީމުގެ ފަރާތުން އެރަށް ބަލަހައްޓަނީ ވަންދޫ ވާހަކަ ގިނަ ވަލީދެވެ.
މީގެ އަހަރުތަކެއް ކުރީން، 2009ގައި، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް އަޅުގަނޑު ކުރިމަތިލީ އިރު، އަޅުގަނޑުގެ އުއްމީދުގެ އެންމެ ކުރީގައި އޮތީ އަޅުގަނޑު އެންމެ ބޮޑަށް ޝައުޤު ހުންނަ ދެ ދާއިރާ ތަރައްޤީކޮށް ކުރިއަރުވައި ފެންވަރު ހިފެހެއްޓުމަށްޓަކައި ބޭނުންވާނޭ ޤާނޫނީ ބާރުވެރިކަން ހޯދުމުގެ ނިޔަތެވެ. އެކަމަށް ޓަކައި އެ ދެ ދާއިރާއިން ދެ ޤާނޫނެއް ހަދައި މަޖުލީހުން ފާސްކުރެވޭތޯ ބެލުމެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މަޤުޞަދު ޙާޞިލުކުރުމަށް ޓަކައި މީހަކަށް ކުރެވޭނެ އެންމެ ބޮޑަކަށް އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކުރީމެވެ.
ކުރީގެ މަޝްހޫރު އިސްކޫލެއްކަމުގައިވާ އިންގްލިޝް ޕްރެޕަރޭޓަރީ އެންޑް ސެކަންޑަރީ ސްކޫލް (އީޕީއެސް ސްކޫލް) އުފެއްދިތާ ފަންސާސް އަހަރުފުރުނު އިރު، އެ އިސްކޫލު ވަނީ ބިލަބޮންގ ހައި އިންޓަރނޭޝަނަލަ ސްކޫލް ވުޖޫދަށް އައުމާއެކު މަޑުމަޑުން ހިނދިފައެވެ. އެ ސްކޫލްގެ ނަން ކުޑަކޮށް އިވުމަށް ފަހު އެ ސްކޫލްގެ ނަން ރަސްމީ ގޮތުން އަޑެއް ނީވެއެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ދިވެހި އަގުހުރި އެތައް ދަރީންނެއް ބިނާކުރި ޚިދުމަތްތެރި ސްކޫލެވެ. ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސި މީޑިއަމުން ކިޔަވައިދޭންފެށި އަމިއްލަ ފުރަތަމަ އިސްކޫލެވެ. 
ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ތަދުބީރު ކުރައްވައިފައިވާ ފުރިހަމަ އުޞޫލާ އެއް ގޮތަށް ކާއިނާތުގެ ކަންތައް ހިނގަމުން ދެއެވެ. އެކަމަކަށް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. ދުނިޔެ ދައުރުވެއެވެ. ރޭދުވާ ތަކުރާރުވެއެވެ. އިރުއަރައި އޮއްސެއެވެ. އިންސާނާގެ ވުޖޫދު ނިމުމުގެ މަރްހަލާތައް ކަޑައްތު ކުރަމުން ދަނީ ރޭވިފައިވާ ނިޒާމުގެ ތެރެއިންނެވެ.
މި ވާހަކަ ދައްކަންޖެހޭ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ މައްސަލައެއް ނަގައި އެއާ މެދު އެއްޗެއް ބުނާ އިރަށް، އެ ބުނާއެއްޗަކީ، އާންމު މީހުން ދެކޭ ގޮތާ ފުށުއަރާކަމަށްވާ ނަމަ، މައްސަލައިގެ މައްޗަށް ނަޒަރު ހިންގައި ބަލައިލުމެއް ނެތި، މިވެނި އިލްމުވެރިޔަކު ތި މައްސަލައާ ބެހޭ ގޮތުން ބުނަނީ މިވެނި ހެނޭ ބުނެ، މައްސަލައާ މެދު ބަހުސްކުރުމަށް ހުރަސް އަޅާތީ، އިސްލާމީ އުސޫލުތަކުގައި ކަން އޮންނަ ގޮތަކީ މިއީ ނޫންކަން ބަޔާންކޮށްދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ފިގުހީ ހުރިހާ މައްސަލަތަކަކީ ވެސް ބަހުސްކޮށް، އިސްލާމީ ޝަރުއީ އުސޫލުތަކުގެ އަލީގައި ހައްލު ހޯދަން ޖެހޭނޭ މައްސަލަތަކެވެ. ކޮންމެ އަކަސް މިއަދުގެ ވާހަކައާގެން ކުރިއަށް ދިޔުމުގެ ކުރިން ކަމާ ބެހޭ އެހެން މައްސަލައެއްގެ ވާހަކަދައްކަން ޖެހެއެވެ. މިއަދު ބަޔާންކޮށްދޭން ގަސްދުކުރާ 'އުސޫލީ މައްސަލަ' ސާފުވެދިޔުމަށްޓަކައެވެ.
މިއަދަކީ އިހުގައި ދިވެހިން ކިޔާ އުޅުނު ގޮތުން ބާރަ ދުވަހެވެ. ރަބީއުއްލައައްވަލު މަހުގެ ބާރަވަނަ ދުވަހެވެ. އާދެ، ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ދެކޭ ގޮތުގައި، ކީރިތި ރަސޫލާގެ (ﷺ) އުފަން ދުވަހެވެ. މި ދުވަސްވަރު ބާރަ ދުވަސް އައުމުން، އެންމެ ފުރަތަ ދެކެވޭ ވާހަކަތަކުގެ ތެރޭގައި މި ދުވަސް ފާހަގަކުރުމުގެ ޝަރުއީ ހުކުމް ބަޔާންކުރުން ހިމެނެއެވެ. އެއްބަޔަކު ދެކެނީ އެއީ ބިދުއަތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދީނުގައި އަލަށް އުފައްދައިގެން އުޅޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ (ﷺ) އާއި އަދި ސަލަފުއްޞާލިޙުންގެ ދުވަސްވަރު، އާދެ، މުސްލިމުންގެ އިހުގެ ފުރަތަ ދެތިން ޖީލުގެ ފަރާތުން މި މުނާސަބާ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ފާހަގަކޮށްފައި ނުވާކަމެވެ. އަނެއް ބަޔަކު، މި ކަން ފާހަގަކުރުމުގައި މައްސަލައެއް އޮތް ކަމަކަށް ނުދެކެއެވެ. މިއީ ދީނީ ކަމެއް، އެބަހީ، އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުން، މާތްކަލާނގެއާއި ކުއްތަންވުމަށްޓަކައި، ކުރެވޭ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. ނަމަވެސް، ސަގާފީ، އެބަހީ، އާދަކާދައާ ގުޅުވައިގެން ކުރެވޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެއެވެ. ކޮންމެ އަކަސް، މި ލިޔުމުގެ ބޭނުމަކީ މި ބަހުސްގެ ތެރެއަށް ވަދެ، ޝަރުއީ ގޮތުން، މި ކަމުގެ ރަނގަޅު ނުރަނގަޅު ގޮތް ކަނޑައެޅުމެއް ނޫނެވެ. މި ލިޔުމުގެ ބޭނުމަކީ އެހެން ދުވަސްތައް ފަދައިން، މިއަދުވެސް، ކީރިތި ރަސޫލާ (ﷺ) މަތިން ހަނދާންކޮށްލުމެވެ. އަދި، މި ގޮތުން ކޮންމެވެސް އެއްޗެއް ބުނެލުމެވެ.
އިރު އޭގެ ވާޖިބު އަދާކުރުމަށްފަހު އުދަރެހާއި ނިވާ ވީއެވެ. ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެސް އޮރެންޖު ކުލައިން ޖަރީ ކުރަމުންނެވެ. އިރު އޮއްސޭ މަންޒަރު ބަލާލުމަށް އައިސް ތިބި މީހުނަނަށް އުފާވެރި ހިތްހަމަ ޖެހުން ގެނެސްދޭ ރީތި މަންޒަރެއް ދައްކަމުންނެވެ. އިރުކޮޅަކުން ކަނުއަނދިރިކަން މުޅިތަނަށް ފެތުރިގެންދާނެވެ.
ޚިޔާލުފާޅުކުރުމާއި ފާޑުކިޔުމަކީ މުހިއްމުކަމެކެވެ. އެއީ ކަންކަން އިޞްލާހުކޮށް ފުރިހަމަކުރާން ލިބޭ ބާރެކެވެ. މިއީ ޤާނޫނުއަސާސީއިން ވެސް ރައްޔިތުންނަށް ލިބި ދީފައިވާ ޙައްޤެކެވެ. ނަމަވެސް މި ޙައްޤުގެ ބޭނުންކުރާންވާނީ ޒިންމާދާރުކަމާއެކުގައެވެ. ކަމާބެހޭ ފުރިހަމަ މަޢުލޫމާތު ހޯދައިގެންނެވެ. ޢިލްމީ ގޮތުން ޚިޔާލުފާޅުކުރާންވާނީ ޢިލްމީ ގޮތެއްގައެވެ. ބަޔަކު ކުރާ ކަމަކާ ގުޅޭ ގޮތުން ލިޔުއްވާ އިރު، އެ ބަޔެއްގެ ފުށުން މަޢުލޫމާތު ހޯދައިގެންނެވެ. އެ ވާހަދައްކާ މައުޟޫއަކާ ބެހޭ ގޮތުން މަޢުލޫމާތު ހޯދައިގެންނެވެ. އެހެން ނޫނީ އެ ވާނީ އާޑަކިޔުމަކަށެވެ.