ފޮނުވީ: އަޙުމަދު ސަމީޢު
ގްލިރިސީޑިއާ ސެޕިއަމް އަކީ ވަރަށް ހަލުއިކަމާއި އެކު ވަރަށް ގަދަޔަށް ހެދޭ ތޮޅި އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ގަހެކެވެ. މިގަހުގެ ބޭނުން ހިފޭގޮތާއި އެކުރެވޭ ބޭނުމަކާއި ގުޅޭގޮތަށް ބަލާ ތަފާތު ނަންނަމުން އެކި ޤައުމުތަކުގައި ކިޔައި އުޅެއެވެ. ކޮކޯ ހައްދާ ޤައުމުތަކުގައި ކޮކޯގަހަށް ހިޔާދި ރައްކާތެރިކަން ދޭތީ މި ޤައުމުތަކުގައި މި ގަހަށް ކޮކޯގެ މަންމައޭވެސް ކިޔައިއުޅެއެވެ. ނަމަވެސް މި ޤައުމުތަކުގައި އާދައިގެ ދަނޑުވެރިންގެ ތެރޭގައި މި ގަސް މަަޝްހޫރުވެފައިވަނީ މިމީހުން ހައްދާ ގަސްތައް މީދަލުން ސަލާމަތްކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މީދާމަރާ ގަހުގެ ނަމުންނެވެ.
ލްކެއްވުން
އިބްރާހީމްގެފާނު ކަޢުބާ ބިނާކޮށް ނިންމެވުމުން، މީސްތަކުންނަށް ޙައްޖަށް އައުމަށް ގޮވައިލެއްވުމަށް މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. މިއަމުރުފުޅާމެދު އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ސުވާލު އުފެދުނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ. "ޔާ ﷲ އެވެ. މިއަޅާގެ އަޑު އެހުރިހާ އެންމެންނަށް ފޯރާނީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟" އެހިނދު މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވާޖިބަކީ މީސްތަކުންނަށް ޙައްޖަށް އައުމަށް ގޮވައިލެއްވުން ކަމަށެވެ. އެގޮވައިލެއްވުން އެންމެހާ މީސްތަކުންނަށް ފޯރުކޮއްދެއްވުމަކީ އެކަލާނގެ މަސްއޫލިއްޔަތެއް ކަމަށެވެ.
ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގައި ދިރިއުޅޭ ޔަމަނުކަރައިގެ އަންހެނަކު، އެއްމާބަނޑު 5 ކުދިން ވިހައިފި އެވެ. އެއީ ދެ އަންހެން ކުދިންނާއި ތިން ފިރިހެން ކުދިންނެވެ. ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ ވެރިރަށް ރިޔާޟުގެ ހޮސްޕިޓަލެއްގައި އެ ފަސް ކުދިން ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދުށީ، ސިޒޭރިއަނަކަށްފަހުގަ އެވެ. ދޮޅުގަނޑިއެއް ހައިއިރު ހޭދަވި އެ ސިޒޭރިއަން ހެދުމުގައި އިސްވެ ހުންނެވީ، ޑރ. މުޙައްމަދު ބިން ޙަސަނެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، ފަސްކުދިންނާއި އެ ކުދިންގެ މަންމަގެ ޙާލު ރަނގަޅެވެ. ކުދިންގެ ބަރުދަން ހުރީ، 800 ގްރާމާއި 900 ގްރާމާ ދެމެދުގަ އެވެ. އެކުދިންގެ ހެދިބޮޑުވުން ފުރިހަމަވުމަށްޓަކައި ދެމަސް ދުވަހުގެ މުއްދަތަށް ހޮސްޕިޓަލުން ޚާއްޞަ ފަރުވާ ދޭންޖެހެ އެވެ.
ދިވެހި ޅެންވެރިކަމަކީ، ދުނިޔޭގެ އެހެން ޅެންވެރިކަމާ އަޅައިބަލާއިރު، މަތީ ހަރުފަތެއްގައި ފައިތިލަ ސާބިތު ކޮށްފައިވާ ފުރިހަމަ ޅެންވެރިކަމެކެވެ. އަދުގެ ޖީލަށް ޅެންވެރިކަން ވާރުތަވެފައިވަނީ ފުރިހަމަ ޅެންވެރި ޖީލަކުންނެވެ. އެހެންކަމުން އިހުގެ މޮޅު ޢިލްމީ އަދީބުންގެ ޅެންތައް ބަލައި ކިޔައި ދަސްކުރަން ވާނެއެވެ. ޅެމަކީ، ހަމައެކަނި ވަޒަނަށް ބަސް އެތުރުމެއް ނޫނެވެ. 
އިހު އެވޭލާ ޒަމާނުންސުރެ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދެމިއޮތީ ވިރާސީ ރަސްކަމެކެވެ. ކިޔަމަންތެރި ދިވެހިން ބޯލަނބަމުން ދިޔައީ ރަދުންގެ ވިދާޅު ބަސްފުޅަށެވެ. ރަދުން "ހިތްޕުޅަށް" އަރައިވަޑައިގަތް ކޮންމެ ގޮތެއް އެއީ "އެންމެ ރަނގަޅު" ގޮތްކަމަށް ރައްޔިތުން ދިޔައީ ޤަބޫލުކުރަމުންނެވެ. އަނިޔާވެރި ރަހުންނާއި ރަނީންގެ ވަކިދަށުގައި ދިވެހިން ހޭދަކޮށްފައިވާ ދަތި ދުވަސްތަކަކީ އަދުއްވުންގެ "އަޅުވެތިކަމުގެ" ދުވަސްވަރުގައި ހިތްދަތިކަމުގައި ހޭދަކުރި މުއްދަތަށްވުރެ ވަކި މަދު ދުވަސްތަކެއް ނޫނެވެ. މި ރާއްޖޭގައި ޢިލްމުގެ ދަންމަރުގެ ހުޅުކޮޅު ރޯވެ، ބޮޑުވާންފެށުމާއެކު ދިވެހިންގެ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުވާން ފެށީ 20 ވަނަ ޤަރުނުތެރޭގައެވެ. މިއީ ދިވެހީންނަށް ޤާނޫނުއަސާސީއެއްގެ ހިޔާވަހިކަން ލިބޭންފެށި ހިސާބުންކަމުގައި ދެންނެވިދާނެއެވެ. އެ ގޮތުން ވޭތުވެދިޔަ 80 އަހަރުތެރޭގައި ވުޖޫދަށް އައި ޤާނޫނުއަސާސީތަކާއި އެ ޤާނޫނުތަކަށް ގެނެވުނު އެތަކެއް އިސްލާޙާއެކު ދިވެހި ތާރީޚްގައި ފެވިގެން ގޮސްފައިވަނީ އާދަޔާއި ޚިލާފު ސަފުޙާތަކެކެވެ. މި ދިރާސާގައި ކުރުގޮތަކަށް މި ބަލައިލަނީ މިހާތަނަށް ރާއްޖޭގައި ތަސްދީޤުކުރެވުނު ޤާނޫނުއަސާސީތަކުގެ ބައެއް ތާރީޚްގެ މައްޗަށެވެ. ޤާނޫނުއަސާސީގެ ދަށުން ވެރިކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅުންގެ ވެރިކަން ނިމުމާއި ޤާނޫނުއަސާސީއާ ހުރި ގުޅުމަށެވެ.
(6 އޮގަސްޓް 2020 ގައި ޝާއިޢުކޮށްފައިވާ ބަޔާ ގުޅޭ)
ޤައުމެއްގެ ޙަޔާތުގައި އެ ޤައުމެއްގެ އެންމެ މަތީ ވަލީއާ ޙަވާލުވެހުންނަވާ ކޮންމެ ވެރިއަކީ ވެސް ޙަޤީޤަތުގައި އެ ޤައުމެއްގެ ރައްޔިތުންނަށް ޚިދުމަތްކުރަންޖެހޭ ޚާދިމެކެވެ. މަތިވެރި ރަސްދަރިކޮޅަކުން ވިރާސީ ރަސްކަމެއްގެ ތަޚުތުގައި ވެޑުވޭ ރަސްކަލަކަސް، ޢާންމު ރައްޔިތުންގެ ވޯޓުން ހޮވިގެން ޤައުމުގެ ސިންގާސަނާގައި ވެޑުވޭ ރައީސަކަސް މި ކަން އޮތީ މި މަގަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ތާރީޚުގެ ފަތްފުށްތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި އެ އިރެއްގައި ހުންނަވާ ވެރިއަކު "މޫނުބައްލަވާން ގެންގުޅުއްވާ ލޯކޮޅުން ބައްލަވާ އިރު ރައްޔިތުންގެ ޚާދިމެއްގެ ގޮތުގައި" އެ ވެރިޔަކަށް އެ ވެރިޔަކު ފެނިވަޑައިގެން ޚިދުމަތްކުރެއްވި ވެރީންކަމުގައި ބެލެވޭ ވެރީންގެ ލިސްޓަކީ އެހައި ދިގު ލިސްޓެއްނޫނޭ ދަންނަވާންޖެހެއެވެ. މި ލިސްޓުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ޚިދުމަތްތެރީންގެ ވާހަކަ ތާރީޚުގައި ލިޔެވިފައި ހުންނަނީ ތާރީޚު ލިޔާ މީހުންނާއި ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ބޭނުން މިންވަރަކަށް ބޭނުންވާ ކުލައެއް ޖައްސައިގެންނެވެ. އެހެންކަމުން މި ދެންނެވި ލިސްޓްގައި ހިމެނޭ ބޭފުޅުންގެ ޚިދުމަތްތަކުގެ މައުލޫމާތު ފަހު ތިބީންނާ ހަމައަށް އައިސްފައި ހުއްޓަތީ ފެންނަނީ ވަރަށް ފެންފެންކޮށެވެ.
ފައިބެއަހަރު ފަހުކޮޅު ސީނުކަރައިން ފެނުނު ކޮރޯނާ ވައިރަސް ދުނިޔެއަށް ފެތުރެން ފެށި ވާހަކަ އަޅުގަނޑު އެހީ 2019 ވަނަ އަހަރު ޑިސެންބަރުމަހުގެ ތެރޭގައެވެ. ފަހުން އެ ވައިރަހުން ޖެހޭ ބައްޔަށް (ކޮރޯނާ ވައިރަސް ޑިޒީސް) ކުރުނަމެއް ހަދައި "ކޮވިޑް19"ގެ ނަމުގައި މަޝްހޫރުވިއެވެ. އެ ހިސާބުން ފެށިގެން ގެއިން ބޭރަށް ނުކުންނަ ނަމަ، ފޮތި މޫނުމަތި (މާސްކު) އެޅުމަކީ އާދައެއް ކަމުގައި އަޅުގަނޑު ހެދީމެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑުގެ ކިބައިން އެހެން މީހަކަށް ނުވަތަ އެހެން މީހެއްގެ ފުށުން އަޅުގަނޑަށް އެ ބަލީގެ ވައިރަސް އެރުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަކުރުމަށް ޓަކައި އަޅުގަނޑު އަމިއްލައަށް އިޚުތިޔާރުކުރި ކަމެކެވެ.
ހީވާ ގޮތުގައި، މިހެންވާނީ، ނަމާދުގައި އެންމެ މުހިއްމު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި އޮންނާން ޖެހޭނީ، ނަމާދުގެ ބޭރުފުށުގެ ކަންތައްތައް ވީހާ ވެސް ރަނގަޅަށް އަދާ ކުރެވޭތޯ ބަލާ ފަދައިން، ނަމާދުގެ އަސްލު މަގުސަދާ ދޭތެރޭ ފުންކޮށް ވިސްނައި، އެ ކަން ހާސިލު ކުރެވޭތޯ ބަލައިގެންނެވެ. ކުރީން ވެސް ބަޔާންކުރެވި ދިޔަ ފަދައިން، ނަމާދުގެ ބޭނުމަކީ، ނަމާދުކުރާ މީހާ، މާތްﷲއާ ގުޅުވައިލަދީ އަދި އެ ގުޅުމުގެ ސަބަބުން މީހާ ހެޔޮލަފާ މީހަކަށް ވުމަށް އެހީވެދީގެންނެވެ. ކުރީން ބަޔާން ކުރެވި ދިޔަ إن الصلاة تنهى عن الفحشاء والمنكر ... (ހަމަ ކަށަވަރުން ނަމާދަކީ ފާޙިޝް ކަންތައްތަކާއި މުންކަރާތްތަކުން ... ދުރުހެލިކުރުމަށް (އެހީވެދޭ) ... (ވަސީލަތެކެވެ)، މި އާޔަތުގައި ވާފަދައިންނެވެ. އެހެންވެ ނަމާދުކުރުމުގައި އެންމެ އިސްކަން ދެވެން ޖެހޭނީ މި މަގުސަދު ހާސިލުވެވޭތޯއެވެ. 
ސާދުނާ ޢަބްދުލްކަރީމް
މިއީ ވަރަށް މަދުމަދުން ނަމަވެސް ދިމާވާނެ ކަމެކެވެ. އެއީ އިރުހަނދު އަރައި އޮއްސުމާ ގުޅިފައިވާ ކަމެކެވެ. އިރުގެ ވަށައިގެން ބިން ދަތުރުކުރުމާއި ބިމުގެ ވަށައިގެން ހަނދު ދައުރުކުރުމާ ގުޅިފައިވާ ކަމެކެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ 
މިއަދަކީ ސާދަސަތޭހަ އެކާޅީސް ވަނަ އަހަރުގެ އަޟުޙާ ޢީދު ދުވަހެވެ. އަޟުޙާ ޢީދަށް އައިރާގެ ޢާއިލާ ރަށަށް މި އައީ އެތައް އަހަރެއްގެ ފަހުންނެވެ. އައިރާ އެދުނު ފަދައިން ޢީދުނަމާދަށް ދާން އޭނާގެ މަންމަ ފަހައިދިނީ އަޅިކުލައިގެ އަތްދިގު ހެދުމެކެވެ. އައިރާ ޢީދު ނަމާދަށް ދިޔައީ އެއްފުރާގެ އަވައްޓެރި ކުދިންކޮޅަކާ އެކުގައި އުތުރު އަވަށު އައު މިސްކިތަށެވެ. 
އަލްފާތިޙާ ސޫރަތުން މިހާތަނަށް ބަލައިލެވުނީ އެ ސޫރަތުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި ހިމެނޭ ފަސް އާޔަތުގެ މައްޗަށެވެ. އެއްވަނަ އާޔަތުން ފެށިގެން ފަސްވަނަ އާޔަތުގެ ނިޔަލަށެވެ. އިސްވެ ދިޔަ ހަލަގާތަކުގައި ނަންގަނެވި ދިޔަ ފަދައިން، މި ފަސް އާޔަތުގައި ބަޔާންކުރެވިފައި ވަނީ މާތްﷲއަށް ޙަމްދުކޮށް، އެކަލާނގެއަށް ހައްގު އަދަބާއި އިހުތިރާމު އަދާކުރުމުގެ ވާހަކައެވެ. އެއަށްފަހު، އެކަލާނގެއާއި މުއުމިނާއާ އޮންނަ ގުޅުމުގެ ވާހަކައެވެ. ދެން، ތިރީގައި، އަލްފާތިޙާ ސޫރަތުގެ ދެވަނަ ބައިގައި ހިމެނޭ މިދެއާޔަތުގެ މައްޗަށް، – ހަވަނަ އާޔަތާއި ހަތްވަނަ އާޔަތުގެ މައްޗަށް – ބަލައިލާން ގަސްދުކުރަމެވެ.
ރަސޫލާ